Monday, November 25, 2013

নাটকৰ পাঠ

নাটক এখন দুই ধৰণে বিশ্লেষণ কৰিব পাৰি— সাহিত্যিক দৃষ্টিভংগীৰে আৰু পৰিৱেশনগত দিশেৰে৷ অসমত বৰ্তমানলৈকে প্ৰয়খিনি নাটকৰে সাহিত্যিক দৃষ্টিভংগীৰে বিশ্লেষণ হে হৈ থকা দেখা গৈছে৷সকলোৱে কয় যে নাটক এখনে প্ৰাণ পায় তাৰ পৰিৱেশনৰ পাছত হে৷ নাটক এখন পৰিৱেশন কৰিবলৈ গ’লে আমি তিনি ধৰণৰ পাঠ বিচাৰি পাওঁ৷ সেয়া হ’ল—

(ক) মূল পাঠ (Text)- এক অৰ্থত এখন নাটকৰ সংলাপ (নাটকত ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ মনস্থ কৰা বিভিন্ন ধৰণৰ পাঠৰ সংগ্ৰহো হ’ব পাৰে; সেয়া কোনো লিখিত নাটক, গান, ছবি, কবিতা, গল্পৰ অংশ, প্ৰবন্ধ, নিবন্ধ ইত্যাদি বিভিন্ন ধৰণৰ সংগ্ৰহো হ’ব পাৰে) বুলি ব্যৱহাৰ কৰা কথাখিনিক বুজাব পাৰি৷

(খ) পৰিৱেশন পাঠ (Performing text)- শিল্পীসকলে যেতিয়া নাটকখন মঞ্চস্থ কৰিবলৈ আগবাঢ়ে তেতিয়া সংলাপ হিচাপে থকা মূল পাঠখিনি পৰিৱেশন পাঠলৈ ৰূপান্তৰ ঘটে৷ অভিনেতা, পৰিচালক তথা সমূহ পৰিকল্পনাকাৰী (পোহৰ, আৱহ সংগীত, সাজসজ্জা, ৰূপসজ্জা ইত্যাদি সকল)ৰ বাবে সেই পাঠখিনি পৰিৱেশন পাঠলৈ ৰূপান্তৰিত হয় আৰু শিল্পীসকলে তাৰ আভ্যন্তৰিণ পাঠ (sub text) বিচাৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে৷ পৰিচালক, অভিনেতা, বিভিন্ন কাৰিকৰী শিল্পী সাপেক্ষে এই পাঠৰ  ভিন্ন অৰ্থও নিৰূপিত হ’ব পাৰে৷

(গ) দৃশ্য-শ্ৰব্য পাঠ (Audio-visual text)- দৰ্শকে নাটকখন মঞ্চস্থ কৰা চাই থাকোতে তাৰ আকৌ পৰিৱৰ্তন ঘটে, সেয়াই দৃশ্য-শ্ৰব্য পাঠ৷ অৰ্থাৎ ইয়াৰ লগত বিভিন্ন কাৰিকৰী দিশ, অভিনয়, পৰিৱেশন কৰা স্থান, পৰিৱেশ আদিৰ সংযোগত সৃষ্টি হয় এক ধৰণৰ নতুন পাঠ৷ বেলেগ বেলেগ পৰিৱেশনৰ স্থান, অভিনেতা,  কাৰিকৰী শিল্পী আদিয়েও তেখেতসকলৰ নিজস্ব ধাৰণাৰে নাটক (মূল পাঠ)ৰ আধাৰত নতুন এটা দৃশ্য-শ্ৰব্য পাঠ নিৰ্মাণ কৰিব পাৰে৷